του Γιώργου Νικολόπουλου
Ο «Πελαργός» ήταν το εργοστάσιο το οποίο επί δεκαετίες ταυτίστηκε με την οικονομική ζωή της Νέας Κίου. Ο Γεράσιμος Καραμέλης από την Κίο της Μικράς Ασίας ήταν ο δημιουργός της κονσερβοποιίας αλλά και ο εμπνευστής της ίδρυσης της προσφυγικής κωμόπολης.
Στο βιβλίο «Ο Πελαργός της Νέας Κίου» που εξέδωσε το 2012 ο γιος του Τάσος, γίνονται αναφορές όχι μόνο στο εργοστάσιο αλλά και τη ζωή των Κιωτών γενικότερα, καθώς αυτή εξαρτιόταν άμεσα από την κονσερβοποιία…
Ο Γεράσιμος Καραμέλης (1886-1940)
Ο Γεράσιμος Καραμέλης ήταν ο πρώτος Μικρασιάτης πρόσφυγας που ήρθε στο Ναύπλιο στα τέλη του 1922. Στην Κίο της Βιθυνίας είχε κατάστημα γενικού εμπορίου και ήταν Κοινοτικός Σύμβουλος. Εκεί γνώρισε τον Ναυπλιώτη υπολοχαγό Κώστα Καρδαρά (μετέπειτα υποστράτηγο). Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στο Εσκί Σεχίρ, ο στρατιωτικός τον έπεισε να εγκατασταθεί στο Ναύπλιο.
Στην αργολική πόλη άνοιξε παντοπωλείο (Β. Κωνσταντίνου και Σοφρώνη) και άρχισε χονδρεμπόριο με Κωνσταντινουπολίτες εμπόρους της Αθήνας και του Πειραιά. Αρκετούς γνώριζε πριν από το 1922 από την Παλαιά Κίο. Η ευγένεια και η μόρφωσή του οδήγησαν σταδιακά στη γνωριμία του με την καλή κοινωνία του Ναυπλίου (επί χρόνια εκλεγόταν Δημοτικός Σύμβουλος). Απέκτησε τρία παιδιά: την Καίτη, τον Τάσο και την Έλλη.
Το 1923 πήγε με βάρκα στην απέναντι παραλία, καθώς δεν υπήρχε ακόμη παραλιακός δρόμος. Είδε τον Ερασίνο ποταμό που είχε τότε πολύ νερό, την Ενετική Γέφυρα, τον Άγιο Παντελεήμονα και όλη την περιοχή γεμάτη μουριές. Του θύμισαν την Παλαιά Κίο με τον Ασκάνιο ποταμό, το εξοχικό παρεκκλήσι της Αγ. Παρασκευής και την ανεπτυγμένησηροτροφία (εκτροφή μεταξοσκώληκα), πηγή πλούτου της Κίου.
Επιστρέφοντας στο Ναύπλιο, έγραψε ένα άρθρο για την εφημερίδα «Σύνταγμα» στο οποίο πρόβαλλε τα πλεονεκτήματα της χρυσοφόρου σηροτροφίας αναφέροντας πως θα είχε τεράστια ωφέλεια για την Αργολίδα αν υιοθετείτο από τους αγρότες της.
Έχοντας οραματιστεί τη δημιουργία μιας Νέας Κίου στην Αργολίδα στέλνει επιστολή σε Κιώτες πρόσφυγες στην Αθήνα. Μια επιτροπή τους ήρθε και είδε την περιοχή και συμφώνησε ότι μπορεί εκεί να στεριώσει μια νέα πατρίδα, η οικονομική υποδομή της οποίας θα στηρίζεται αρχικά στη σηροτροφία (κάτι που τελικά δεν ευδοκίμησε).
Μέχρι να γίνει η ανέγερση των σπιτιών του οικισμού, το 1927, οι πρόσφυγες ζούσαν στο εγκαταλελειμμένο ιπποφορβείο του Καποδίστρια, εκεί που τα επόμενα χρόνια λειτούργησε ο «Πελαργός».
Επειδή τα περισσότερα χωράφια το χειμώνα ήταν πολύ υγρά, οι καλλιέργειες ευδοκιμούσαν μόνο το καλοκαίρι. Ο μόνος δρόμος που έμενε βατός το χειμώνα προς τον υπόλοιπο κόσμο ήταν η οδός Νέας Κίου – Άργους (κατάφυτη με ιτιές από τις δύο πλευρές) ενώ μια ακόμη διέξοδος ήταν η θάλασσα. Πολλοί Κιώτες από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης ασχολούνταν με το ψάρεμα, κατασκευάζοντας οκτάκωπες βάρκες, όπως στην παλιά πατρίδα και έφταναν μέχρι το Λακωνικό κόλπο.
Το 1930 ο Καραμέλης με τη συνδρομή και άλλων φίλων και συνεργατών δημιούργησε τη»Ναυπλιακή Εταιρεία Κονσερβών» και το 1931 το εργοστάσιο ήταν μια μεγάλη βιοτεχνία. Τα πρώτα χρόνια παρασκεύαζε κυρίως μπάμιες, (βασική παραγωγή της Νέας Κίου), φασολάκια και αρακά (το ξεφλούδισμά του γινόταν με τα χέρια). Επειτα από λίγα χρόνια άρχισε να κονσερβοποιεί αμπελόφυλλα (από το Βραχάτι), κολοκυθάκια (από το Άργος), γιαλαντζί ντολμάδες, λίγες κομπόστες και μαρμελάδες βερίκοκο και ροδάκινο.
Τα πρώτα εμπορεύματα στέλνονταν στους προορισμούς τους, συνήθως με το τρένο από το σιδηροδρομικό σταθμό του Άργους, ή με καϊκια από το λιμάνι του Ναυπλίου. Λίγο πριν τον πόλεμο, ξεκίνησε και η παραγωγή του προϊόντος που απογείωσε το εργοστάσιο, του τοματοπολτού, όπως και στα άλλα εργοστάσια της περιοχής, τον «Κύκνο» και τον «Aνθό» στο Ναύπλιο, τη «Δήμητρα» και την «Αργολική» στο Μπολάτι.
1935: Η εισαγωγή της τομάτας στο πολτοποιείο. Διακρίνονται (πιθανώς) οι Ν. Τζανής, Ελ. Διλαβέρης, Φ. Καλιπολίτης, Τσολάκης
Ένα μήνα μετά την κήρυξη του πολέμου, ο Γεράσιμος Καραμέλης, σε ηλικία 54 ετών απεβίωσε. Πιθανόν λόγω του άγχους της δουλειάς, αφού δεν είχε πληροφόρηση για δύο καϊκια με εμπορεύματα (πίστεψε ότι βυθίστηκαν από βομβαρδισμούς). Ο 17χρονος γιος του Τάσος, η σύζυγός του Μαρίκα και άλλα μέλη της οικογένειας κλήθηκαν να συνεχίσουν το έργο του στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής. Έγιναν λεηλασίες από τους Γερμανούς, πριν αποχωρήσουν, ενώ όπως θυμάται ο Τάσος Καραμέλης, το 1944 το εργοστάσιο δεν λειτούργησε, αφού οι κατακτητές, φοβούμενοι απόβαση του Αγγλικού Στρατού, ναρκοθέτησαν όλη την παραλία από το Ναύπλιο ως το Κιβέρι.
Μετά την Κατοχή, ήρθε σταδιακά η ανάκαμψη. Η επέκταση της πορτοκαλλιέργειας στην Αργολίδα, εκτός από τη συνεχή μείωση της τομάτας άρχισε και μείωση παραγωγής λαχανικών. Γι’ αυτό το 1962, αγόρασε δύο στρέμματα στο Μπουχιώτη Ηλείας όπου κτίσθηκε αποθήκη 200 τμ για παραλαβή λαχανικών (κυρίως μπάμιας). Την ίδια εποχή η εταιρεία ίδρυσε και ένα μεγάλο εργοστάσιο τοματοπολτού στα Σαβάλια Ηλείας. Ο «Πελαργός» με την κτιριακή επέκταση και το συνεχή εκσυγχρονισμό του κονσερβοποιείου όσο και του πολτοποιείου, εδραιώθηκε στην αγορά ως το δεύτερο μετά τον «Kύκνο» παραδοσιακό και σύγχρονο εργοστάσιο. Το 1968, σε διάστημα τριών μηνών, έκτισε και δεύτερο εργοστάσιο στη Γαστούνη.
Τη δεκαετία του ΄80, ενώ το εργοστάσιο της Γαστούνης συνέχισε να εργάζεται λίαν επικερδώς, το εργοστάσιο της Νέας Κίου δεν είχε αντικείμενο δράσης αφού η παραγωγή λαχανικών και τομάτας είχε σχεδόν μηδενιστεί και οι βερικοκιές παρουσίαζαν ασθένειες. Έτσι μετά από πρόταση της Ένωσης Συνεταιρισμού Παραγωγών Κηπαίων Αργολίδας, πουλήθηκε.
Όπως αναφέρει ο Τάσος Καραμέλης: Ποτέ δεν είχα ακούσει παράπονα στο εργοστάσιο. Γενικά όλο το προσωπικό εργαζόταν με συνέπεια, παρά τις δύσκολες συνθήκες εργασίας. Από το 1940 που άρχισα να εργάζομαι στον «Πελαργό», μέχρι το 1968 που ιδρύσαμε το εργοστάσιο στη Γαστούνη Ηλείας δεν άκουσα διαμαρτυρίες. Ειδικά οι Κιώτισες εργάτριες ήταν γενικά και ασύγκριτα οι καλύτερες. Το ίδιο και οι μόνιμοι τεχνικοί και εργάτες από τη Νέα Κίο. Καμία οργανωμένη διαμαρτυρία δεν έγινε (από ότι θυμάμαι) ποτέ.
1951: Το ξεφόρτωμα των κοφινιών, γεμάτα με τομάτες, από τα φορτηγά
Ο ΤΑΣΟΣ ΚΑΡΑΜΕΛΗΣ ΘΥΜΑΤΑΙ…
O «Πελαργός» την περίοδο 1950-1960 παρήγαγε κονσέρβες μπάμιας ίσως και περισσότερες από τον τοματοπολτό. Τις περισσότερες τομάτες τις έπαιρνε από την περιφέρεια Αργους (Κουτσοπόδι, Μπούτια, Σκαφιδάκι, Κεφαλάρι). Έφερναν τις τομάτες με σούστες και κάρα.
Από το 1952 ο «Πελαργός» είχε δυναμικότητα 150t/24h. Από τα μέσα Ιουλίου και Αυγούστου έρχονταν πολλές ημέρες 300 – 400 σούστες. Σε απόσταση 30m από την είσοδο του εργοστασίου ήταν το καφενεδάκι του μπάρμπα Γιάννη Σοφού που έκανε χρυσές δουλειές. Ακόμη και μέσα στην Κίο έδιναν μεγάλη κίνηση στα μαγαζιά οι τοματοπαραγωγοί.
Από το Άργος οι μεγαλύτεροι τοματοπαραγωγοί ήσαν οι δύο μεγάλες οικογένειες Μπόμπου. Η πρώτη ομάδα με τους Κώστα (Κορδελιός), Βασίλη, Θεοδόση με 6-7 μεσιακάρηδες και η άλλη Μιχάλης, Αριστείδης, Γιάννης, με 4-5 μεσιακάρηδες. Ακόμη ο Τάκης Θωμόπουλος, ο Δημήτρης Πειρούνης (ο γιος του έγινε δήμαρχος Αργούς), οι Αδελφοί Κοτίτσα, Πίκη, Τσεκρέκου (με την κυρά – Μαριγώ, που έφερνε κάθε χρόνο και πάρα πολλά κολοκυθάκια), οι οικογένειες Δήμα, Ρωμηά, ακόμη, οι οικογένειες Πλατή από Αργος, Μπούτια κλπ. Από τις άλλες περιοχές, με φορτηγά αυτοκίνητα, από το Πολύγωνο με παραλήπτη τον Βασίλη Γεωργόπουλο, από το Κοφίνι με τον Τάσο Μπαλάσκα (πολύ δραστήριος και έμπιστος του «Πελαργού») που ασχολείτο και με άλλες αποστολές. Ο Παύλος Μακρής από το Πλατανίτη και τα γύρω χωριά, ο Βασίλαγας από τα Μπούτια κ.ά.
1952: H αυλή του εργοστασίου γεμάτη με κοφίνια τομάτας, έτοιμα για την παραγωγή
Το ταχύκενο συμπυκνώσεως τοματοπολτού. Μπροστά ο χειριστής και βασικό στέλεχος, Ευθύμιος Κέψος
Ο Ευθύμιος Κυπριανίδης, μεταφορέας τομάτας
Η επίσκεψη του Ιρακινού επιχειρηματία Almounia στον «Πελαργό». Mαζί του στα αριστερά ο Θάνος Δημόπουλος
