- Λεπτομέρειες
- Δημοσιεύτηκε στις 14 Αυγούστου 2014http://argolika.gr/
του Γεωργίου Κόνδη
Αχ ομορφιά συ θα με παραδώσεις καθώς Ιούδας
Θάναι νύχτα και Αύγουστος.
(Οδ. Ελύτης, Τα Ελεγεία της Οξώπετρας)
Είμαστε ποιητικός λαός; Έχουμε στο αίμα μας αυτή την αγάπη για τον Αύγουστο και τα φεγγάρια του, της φεγγαρόπλαστης μαγείας και των δρόμων που ανοίγει στα θαλασσινά νερά; Κι ακόμα, μας συνεπαίρνει το γλυκό του φως, μας βάζει σε άλλους κόσμους και μας γεμίζει με διάθεση αγάπης παντοτινής; Είτε είναι γλυκό νανούρισμα μιας βάρκας, είτε τραγούδι που βγαίνει αβόζο από τις καρδιές μιας πρόσχαρης παρέας, είτε ακόμα γλυκό φιλί νέων παιδιών με υποσχέσεις στολισμένο μπροστά σε κύμα που ξέρει να κρατάει μυστικά, ο Αύγουστος και τα φεγγάρια του ξεπερνούν τα όρια του έτους. Αποκτούν σημασίες και δημιουργούν αισθήματα που κάθε φορά είναι ίδια και όμως τόσο διαφορετικά, αφού τα ζει κανείς σε μια στιγμή που μοιάζει αιώνια. Μας βάζουν σε κόσμους μαγικούς, χωρίς της λογικής το άχαρο βάρος και μόνο της φαντασίας η δύναμη και των αισθημάτων μας η χαρά, μπορούν να μας ξεναγήσουν στα λαμπερά σοκάκια τους και στους μεγάλους δρόμους της Σελήνης.
Αδύνατο να γνώριζαν οι Ρωμαίοι πως ο έκτος μήνας του ημερολογίου τους, ο Sextilis, θα έπαιρνε τέτοιες μαγικές διαστάσεις όταν του έδιναν το όνομα Αugustus προς τιμήν του Αυτοκράτορα Αυγούστου. Κι όμως οι ίδιοι είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους τη μαγεία, τα φεγγαρόλουστα μαγικά φίλτρα και τις ερωτικές ιδιότητες του φεγγαριού. Σαν προδιαγεγραμμένη πορεία συνεχίστηκε η δημιουργία αυτού του αυγουστιάτικου χαρακτήρα. Η διαχρονικότητα των δεισιδαιμονιών φανερώνει την έλξη, το θαυμασμό και ταυτόχρονα το φόβο που προκαλούσε το φεγγάρι. Το κατέβασμα του φεγγαριού αποτελούσε την κορυφαία επίδειξη των μαγικών δυνατοτήτων των Θεσσαλών γυναικών στην αρχαιότητα. Οι μαγικές του ιδιότητες ήταν ικανές για να ευοδωθούν οι γάμοι των αρχαίων («Όταν σελήνης ευτυχής έλθη κύκλος» Ευριπίδης, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, 717) και η δοξασία αυτή ισχύει ακόμα και σήμερα. Στις Σολομωνικές του Μεσαίωνα και τις γραφές των Αλχημιστών, τα παλαιά μαγικά κείμενα, έβρισκαν την πηγή της συμβατικής τους γλώσσας στο μυστικό κόσμο της Σελήνης. Ταυτόχρονα, ένα σημαντικό μέρος της μαντικής τέχνης στηρίζεται στις ιδιότητες του φεγγαριού. Το κοκκινωπό του χρώμα προμηνύει δύσκολες καταστάσεις και σε εξαιρετικές περιπτώσεις αιματοχυσία και καταστροφές. Ο λυρισμός του Μάνου Χατζιδάκι έδωσε στους στίχους μια εξαιρετική διάσταση:
Χάρτινο το φεγγαράκι, κόκκινη η ακρογιαλιά
Αν με πίστευες λιγάκι θα 'ταν όλα αληθινά.
(φωτο 1: Τάσου Ζωγράφου: Γοργόνα της νύχτας Το φεγγάρι ξεπηδά από την κώμη ενός άλλου μυθικού προσώπου σημαντικού για την ελληνική παράδοση)
Όμως ο Αύγουστος και τα φεγγάρια του είναι γνωστά και για τη μεγάλη τους σημασία στην αγροτική ζωή και εργασία. «Ο μήνας που τρέφει τους έντεκα» λέει ο λαός, για να παραμείνει η έκφραση αυτή μέχρι σήμερα με άλλη μεταφορική πλέον έννοια. Ουσιαστικά η μεγάλη αγροτική παραγωγή που συναντάμε τον Αύγουστο κυρίως με τα σιτηρά, αλλά και οι άφθονοι καρποί που γεμίζουν το τραπέζι μας διαμορφώνουν τόσο πλούσια εικόνα για τον μήνα αυτό ώστε να θεωρείται ο πιο αποδοτικός του έτους. Για το λόγο αυτό στη Μύκονο τον αποκαλούν «τραπεζοφόρο» μήνα. Από τα δε φεγγάρια του εξαρτάται κατά κύριο λόγο το φύτεμα ορισμένων φυτών και ιδιαίτερα η υλοτομία. Οι παλιοί γνωρίζουν ακόμη τις δυνατότητες που προσφέρουν οι ιδιότητες του φεγγαριού σε μια σειρά από αγροτικές εργασίες. Τέλος, από τα δικά του μηνύματα εξαρτάται η καλή χρονιά του κρασιού και η συνακόλουθη δική μας διάθεση. Τουλάχιστον με την ιδέα του καλού μούστου ξεχνάμε πως ο Αύγουστος είναι εκείνος που μας στέλνει προμηνύματα για τον ερχομό του χειμώνα: «Από Αύγουστο χειμώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι». Τα ξαφνικά του καιρογυρίσματα μπορούν να δημιουργήσουν μεγάλα προβλήματα και η αυγουστιάτικη ευφορία να μετατραπεί σε θρήνο. Για τούτο αποκαλείται και Δριμάρης, επειδή είναι γνωστός για τις καταστρεπτικές δρίμες του («οι έξι ή δώδεκα πρώτες μέρες του Αυγούστου οι κατά τη λαϊκή δοξασία δυσοίωνες»). Τα λεγόμενα μερομήνια επέτρεπαν προβλέψεις για τον καιρό της χρονιάς αφού κάθε μέρα αντιστοιχεί σε ένα ή δύο μήνες του χρόνου.
(φωτο 2: Γιάννης Τσαρούχης: Θέρος.Λεπτομέρεια από τον πίνακα «Τέσσερις εποχές»)
Ο ιστορικός Αύγουστος είναι μια άλλη σημαντική διάσταση του μήνα. Συνδυάζοντας το θρησκευτικό συναίσθημα και την πίστη με βαθιές ιστορικές μνήμες, οργανώνει τις μεγαλύτερες εκδηλώσεις-προσκυνήματα ολόκληρου του χρόνου. Δεκαπενταύγουστος! Μια λέξη επίσης μαγική γεμάτη σημασίες και εικόνες. Εικόνες από τη λατρεία και τη βαθιά πίστη στην Παναγία την Ελεούσα, τη Μεγαλόχαρη, τη Γλυκοφιλούσα, την Οδηγήτρια, τη Βρεφοκρατούσα, τη Μυρτιδιώτισσα, τη.......... Πόσες προσωνυμίες για τη Θεοτόκο δεν έχει δώσει η λαϊκή δοξασία; Με πόση πίστη και αγάπη δεν αγκαλιάζει ο λαός μας το ιερό αυτό πρόσωπο! «Η κορυφαία, βαριά γιορτή του Δεκαπενταύγουστου στη μνήμη της Κοίμησης της Θεοτόκου συμπίπτει με αυτό το τέλος του περιοδικού παραγωγικού κύκλου της γυναίκας γης στο σημείο επαφής με τον επόμενο, καινούριο κύκλο. Γιορτή διαβατήρια, λοιπόν, «Μικρό Πάσχα» στο μεταίχμιο δύο εποχών....», γράφει η λαογράφος Ε. Ψυχογιού σ'ένα αφιέρωμα για τα πανηγύρια της Παναγίας. Συμπίπτει όμως και με ένα άλλο βασικό ιστορικό γεγονός: τον τορπιλισμό της «Έλλης» στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940 ώρα 8.30 το πρωί. Στις φασιστικές προκλήσεις ο ελληνικός λαός θα απαντήσει με το μεγαλειώδη αγώνα του. Η Παναγιά θα βρίσκεται και τότε κοντά του. Όπως πιστεύει πάντα, για τους αγώνες του και για κάθε του συνεύρεση λατρευτική. Όπως πάντα, έτσι και τότε στο ναΐσκο της Παναγίας της Πρέκλας στη Σκιάθο:
«Ήδη ενύκτωνε, και εψάλη ο Μικρός Εσπερινός. Ακολούθως, μετά το λιτόν σαρακοστιανόν το οποίον έφαγον κατά ομάδας καθίσαντες οι διάφοροι προσκυνηταί, εδώ κι εκεί, επί των χόρτων και των ερειπίων, ο Φραγκούλης ητοίμασεν ιδιοχείρως ξύλινον σήμαντρον, πρόχειρον κατά μίμησιν εκείνων τα οποία συνηθίζονται εις τα μοναστήρια, και φέρων τρεις γύρους περί τον ναόν, το έκρουσε μόνος του, πρώτον εις τροχαϊκόν ρυθμόν, «τον Αδάμ, Αδάμ, Αδάμ!», είτα εις ιαμβικόν, «το τάλαντον! το τάλαντον!» (....) Ο παπα-Νικόλας έβαλεν ευλογητόν, και ήρχισεν η ακολουθία της Αγρυπνίας». (Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου», 1906).
Ίδια και απαράλλαχτα μέσα στο χρόνο να γίνεται στην Παναγία την Κατακεκρυμμένη του Άργους και της καραθώνας Ναυπλίου, στην Κοίμηση της Αγ. Τριάδας και στην Παναγίτσα του Κορωνιού στο Λυγουριό και σ' όλα τα αφιερωμένα ξωκλήσια ή τις μεγάλες εκκλησιές στην Αργολίδα και στην Ελλάδα ολόκληρη.
(φωτο 3: Παναγία η Γλυκοφιλούσα, Πάτμος, 1480-1500, Μονή Ζωοδόχου Πηγής)
(φωτο 4: Ο τορπιλισμός της «Ελλης»: 15-08-1940. Το πλοίο διακρίνεται δεξιά λίγο πριν δεχτεί τις υπόλοιπες τορπίλες που θα το βυθίσουν)
Όμως, η δυναμικότερη ίσως λειτουργία του Αυγούστου είναι η συναισθηματική. Τα αυγουστιάτικα φεγγάρια είναι εκείνα τα οποία δημιουργούν μια ψυχολογική διάθεση εντελώς διαφορετική. Ίσως γιατί ξυπνούν μέσα μας ένα λυρικό εαυτό, μια άλλη αίσθηση του κόσμου και της σχέσης μας μαζί του. Όπως και να περιγραφεί η σχέση αυτή παραμένει βαθιά ανθρώπινη και συναισθηματική. Να πως περιγράφονται δυο εκδοχές του ίδιου πράγματος, της έκφρασης των ίδιων αισθημάτων, με τρόπο γλαφυρό σε χρονογράφημα με τίτλο «Καντάδες» της εφημερίδας «Ασπίς του Άργους» της 21 Αυγούστου 1949.
«Μια παρέα νεαρών μ' εξύπνησε με το τραγούδι της τη περασμένη βδομάδα. Το Αυγουστιάτικο φεγγάρι φώτιζε σαν ημέρα και μπόρεσα να διακρίνω5-6 κανταδόρους που είχαν στυλωθή σ' ένα τοίχο και είχαν αφίσει τις αγριοφωνάρες τους ελεύθερες, με ακοπανιαμέντο δυο ξεχουρδισμένες κιθάρες, να διαταράσσουν με τη συμμετοχή των σκυλιών της γειτονιάς, τον ύπνο και την ησυχία των πολιτών. (...)
Όλη τη νύχτα δεν μπόρεσα να κλείσω μάτι και άφησα τη σκέψη μου να γυρίση στα περασμένα χρόνια που οι καντάδες σκόρπιζαν μέσα στη σιγαλιά της νύχτας μια θεία αρμονία και τα λόγια των τραγουδιών έκαναν τις ευαίσθητες καρδιές να σιγοκλαίνε πίσω από τις γρίλιες των παραθυριών. Θυμήθηκα τα δυο μουσικά γκρουπ του σημερινού καθηγητού της μουσικής Γιάννη Ηλιοπούλου και του αλησμόνητου φίλου μου Νίκου Ντόλα, που για να βγούν καντάδα, έπρεπε να κάνουν πολλές πρόβες και να διαλέξουν με επιμέλεια τραγούδια που θα τραγουδούσαν στις γειτονιές και τα σοκάκια του Άργους».
Όπως και να το δεί κανείς, όσο γέλιο κι αν προκαλεί η αφήγηση και η κριτική του χρονογράφου, το θέμα επαναλαμβάνεται ακόμα και σήμερα με διαφορετικό ίσως τρόπο. Στη ζωγραφική, στη ποίηση, στη πεζογραφία, η κυρα-Σελήνη οργανώνει τις έννοιες, τα συναισθήματα, τους μαγεμένους τόπους. Εξαϋλώνει πράγματα και πρόσωπα και κάνει το μικρό και ταπεινό να φαίνεται μεγάλο και πλούσιο. Σαν σε ζωγραφικό πίνακα του René Magritte. Σαν σε τρελή απεικόνιση του Dali:
Έχει ένα φεγγάρι!
Που λες αναλήφθηκε στον ουρανό
η ταβέρνα του Μαρίνου!
(Γ.Ρηγόπουλος, Υγρή Πανσέληνος, 1999)
Σε δεκάδες μελωδίες και τραγούδια το φεγγάρι οργανώνει τους στίχους, τις μελωδίες και μαζί τους τη διάθεσή μας. Συντροφεύει τους αγαπημένους και τους έρωτες:
Την αυγή ψάχνω τον ήλιο – την ειδή σου
Το βράδυ αναζητώ το φεγγάρι – τα μάτια σου.
.......................................................
(Πάνος Λαλιάτσης, «Εφηβικό», Ποιήματα1965-1995).
ή μας πηγαίνει σε κόσμους μυστικούς:
Το φεγγάρι σιγοπερπατά
Στο δάσος των ψιθύρων
Μήπως ταράξει
Το συλλείτουργο των γρύλλων
Που αναπέμπουν την ευχή
Στη νύχτα
Της αρκαδικής έκστασης.
(Πάνος Λαλιάτσης, «Στον ψίθυρο της νύχτας», ό.π.)
τραγουδά τους καημούς της ξενιτιάς ή τις χαρές της επιστροφής όπως στις λαϊκές μελωδίες του Μίκη Θεοδωράκη: «Φεγγάρι μάγια μου 'κανες και περπατώ στα ξένα» ή ακόμα σημαδεύει τις μελαγχολικές μας περιπλανήσεις:
Ποια νύχτα θα 'ρθει να με βρει
Για του καημού χατήρι
Ποιάς νύχτας φεγγαρόφωτο
Γύρω μου θ' απλωθεί
Κατάχαμα να βρίσκομαι
Μ'ένα αδειανό ποτήρι
Και της ψυχής τα βάσανα
Να έχουνε σωθεί.
.................................
(Κώστας Γιαννόπουλος, «Ποια νύχτα», Μικρό Ανθολόγιο Αργείων ποιητών).
Αύγουστος λοιπόν! Μας περιμένουν ακόμα εικόνες όμορφες και δροσερές πριν μυρίσει ο χειμώνας. Σε πανηγύρια ακόμα θα βρεθούμε, με φίλους έτοιμους για συντροφιά, κρασί, τραγούδι και αστεία. Ευτυχώς, έχουμε ακόμα ζωή και δύναμη να τραγουδήσουμε και να ονειρευτούμε. Μπορούμε ακόμα να κοιτάξουμε τα αυγουστιάτικα φεγγάρια ίσως όχι με την αθωότητα των παιδιών μας, αλλά με τη χαρά της ωριμότητας και την ευχαρίστηση που εκπέμπουν οι χαρές των νέων γύρων μας. Καθείς με το ρυθμό του! Έτσι κι αλλιώς, όλοι μας θα φανταστούμε ένα ταξίδι ακολουθώντας τη φεγγαρόστρατα και όλοι μας θα δώσουμε τη κατάληξη που μας ταιριάζει. Έστω και για μια στιγμή, γιατί πριν μπούμε πάλι στα καθημερινά, ο Αύγουστος μας φυλάει ακόμα ένα φεγγάρι.
«Η γαλήνη τριγύριζε τη βάρκα που κουλτάκιζε στη σιγανή και βαθιά ανάσα της θάλασσας. Και το φεγγάρι ψιχάλιζε δροσερή φέξη πάνω στα νερά, που ήταν ολοζώντανα και στέκονταν αγνά σαν το νερό του αγιασμού.
Η φεγγαρόστρατα απλωνόταν μπροστά της, φαρδιά και γιορτερή. Μιλιούνια φωσάκια τρεμούλιαζαν στην πλατωσιά της.
- Που βγάζει τούτος ο δρόμος γιαγιάκα; Ρώτησε κάποτε ένα κοριτσάκι.
Και μια καταχρονίτισσα γυναίκα άπλωσε το χέρι κ' είπε :
- Ετούτος ο δρόμος κυρά μου, βγάζει στο Θεό.
Τώρα, απόψε, το καταλάβαινε κάπως καλύτερα η κοπέλα. Στο Θεό θα βγάζει η δημοσιά του φεγγαριού, το ατέλειωτο γιοφύρι από χρυσή ψάθα, που πλέβει πάνω στη θάλασσα από την ακρογιαλιά ως τα ουρανοθέμελα. Στο Θεό».
(Στρατής Μυριβήλης, «Η Παναγιά η Γοργόνα», εκδ. 1956)
(φωτο 5: Nαύπλιο, Δρόμος του φεγγαριού)
